Çubuklar birbirinden ne
kadar uzaklıkta olacak? Nasıl bir geometriye yerleştirilecek? Bir optimum durum
var mıdır? Tabii vardır. Bu optimum durumu bulmak için 4 reaktör parametresi
dikkatli bir şekilde defa defa ölçülür. Sistemde %5 zenginleştirilmiş
Uranyum-235, %95’i Uranyum-238’dir. Uranyum-235 ılık nötronlarla fisyon yapar.
U-238 fisyon yapar mı? Yapar. Ama hızlı nötronlarla yapar. Nötron enerjisinin 1
MeV’tan yukarı olması gerekir. Reaktörün çoğalma faktörü 4 parametrenin
çarpımından meydana gelmiştir. (k, çoğalma faktörü)
k = ɳ. p.€.f den ibarettir.
k bire eşit veya birden
büyükse, reaktör kritiktir, güç üretmeye başlayabilir. Burada p, resonanstan
kaçma ihtimali (resonance escape probability), € hızlı fisyon faktörü (fast
fission factor), f termik kullanma faktörü (thermic utilization factor) dür. €,
U-238 içindeki hızlı fisyon yapma faktörüdür. (ɳ bir sabittir.) € hep birden
büyüktür. p birden küçüktür. f de birden küçüktür. € nasıl ölçülür?
Aliminyumdan çifte fisyon odası yapılır. Bu önemli küçük alet, iki eşit
parçadan ibarettir. Tam ortasından kavanoz ve kapağı gibi açılıp kapanabilir.
Açılan yerde birbirine ters yönde %5 zengin uranyum ve tabii uranyum diskler
vardır. Üstte ve altta anotlar yerleştirilmiştir. Uranyum diskler katodu teşkil
ederler. Alet 1 atmosfer basınçta argon gazı ile doldurulup kapatılır. (aletin
gazı alınmış olarak) Alete 600-700 Volt voltaj tatbik edilir. U-235 ten gelen
fisyonlar ve U-238’den gelen hızlı fisyonlar aynı anda ölçülür, € faktörü
bulunur. p parametresi diğer çalışmalarımızda derinlemesine anlatılmıştır,
Uranyumun Cadmium oranı ile yakın alakalıdır. f termik kullanma faktörü de çok
küçük disprozyum foiller kullanılarak, Uranyum çubuğu içinde ve dışında 15
noktada ölçü alınarak bulunur. dört faktör çarpılır k bulunur. Hızlı fisyon
faktörünü ölçen bu alet, Toryum Ergimiş Tuz Reaktörlerinde, ergimiş tuz termal
atık yakıcı reaktörlerde (Molten Salt Thermal Wasteburner-MSTW reaktörlerde)
çok geniş çapta kullanılma potansiyeline sahiptir. U-235 fisyonlarını aynı anda
Th-232’den meydana gelen U-233 fisyonları sayabilme kabiliyeti, ETR’lerin
çalışırken dinamiğine hakim olma kapasitesini bize verir. Karbon salımını
önlemek üzere ETR’ler AB ülkeleri ve EURATOM’un önem verdiği nükleer teknoloji
projeleri haline gelmiştir. Birçok Avrupa ülkesinin ve Rusya’nın katıldığı AB
çerçeve projeleri ile (MOST, LICORN, ALISIA, SUMO ve EVOL) 1300 MWe gücünde
nihai bir tasarıma gelinmiştir. SAMOFAR bir EURATOM projesidir. Türkiye’den
FİGES A.Ş. ve TÜBİTAK’ın da gözlemci statüsünde katıldığı bu projede FİGES A.Ş.
sözkonusu EVOL reaktörünün ısı
değiştiricilerinin (Birinci ve ikinci devreler) hesaplarını ve tasarımlarını
yapmak üzere görev almıştır. (Arge Dergisi 2018-2 / sayı 18)
Türkiye’nin bu yeni,
ileri ve kendi imkanlarıyla yapabileceği nükleer reaktör teknolojisinde, FİGES
A.Ş., TÜBİTAK, TAEK, ÇNAEM, üniversiteler ve diğer özel kurum ve kuruluşlar,
ETR projesine adım atarak “Milli ve Yerli Nükleer Reaktörünü” gerçekleştirmekte
kararlı ve azimlidir. (R.Uzmen, Arge Dergisi 2018-2 /sayı 18) Prof. Dr. Engin
Arık’ın bundan tam 16 yıl önce Hürriyet’e verdiği tam sayfa röportaj önümüzde
abide gibi durmaktadır.
Doç.Dr.Çetin
ERTEK
15.12.2018
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder