Batıda, Nuclear
Instruments and Methods diye çok saygın ilmi ve teknik bir mecmua vardır.
Hakemlerinden bir makalenin basılmasını sağlamak son derece zordur. Küçük
radyo-aktif bir sezyum kaynağı ile 1984’te ben toprağın aynı anda hem nemini
hem de yoğunluğunu bulmuştum. Merkezi Roma’da bulunan FAO uluslararası kuruluşu
için yapılmış bir proje idi. Basılmaya layık görüldüğü için patentini almış
bulundum. Projede, gama ışınlarını ölçen sintilasyon detektörü kullanılmıştı.
Bu detektörler en genel şekilde gama ışınlarının şiddetini ve enerjilerini
ölçmek için kullanılır. Gama ışınları gelir, aletin önündeki NaI(Tl), Sodyum
İyodür (Talyumla aktive edilmiş) kristaline çarpar, foto-katod üzerinde bir
ışık meydana getirir, bu ışık elektrik sinyaline dönüştürülür. Gama ışınlarının
hangi çekirdeklerden geldiği bulunur. çok önemli bir dedektördür. Toryumun
karakteristik gamaları da bu aletle ölçülür. Hava kirlenmesinde istenmeyen
maddeler bununla bulunur. Deniz ve suların da kirlenmesini bu alet gösterir.
Aletle nötronların da ölçülmesi mümkündür. Gama ile nötronlar bu aletle
ayrıştırılarak ölçülebilirler. Sıvı sintilatörler hızlı nötronların
ölçülmesinde ve çekirdeklerin en derin yapılarının araştırılmasında kullanılır.
Sıvı sintilasyon sayıcılar gama ışınlarını ve hızlı nötronları birlikte sayar.
Gamaları hızlı nötronlardan ayırmak için digital metodlar kullanılır.
Elektronik olarak yük mukayesesi metodu (charge comparison method), integre
risetime metod en çok kullanılan metodlardır. Time of flight (uçma zamanı
metodu) da sık kullanılır.
Sadece bu iş için
inşa edilen foto-multiplakatörler 5-10 değişik şekildedirler. Bütün bu ölçücü
parçaların bir araya getirilip üzerlerinde en iyi kompozisyonu bulmak için
araştırılması gerekir.
Alet hem maddenin ne
olduğunu, hem de miktarını ölçer. Nuclear Instruments and Methods ilmi mecmuası
80 seneden fazla bir zamanda muntazam çıkmaktadır. Örnek olarak bu mecmua,
1993’te kalorimetreler üzerinde ikinci tip elektromanyetik ışımayı ele
almıştır. Nucl. Inst. Meth. A-334 (1993) 399. G.S. Bitsadze et.al., Cern’deki
Large Hadron Collider (LHC) deki, radyasyon tahribatında bakırın rolü,
R.Flukiger ve T. Spina, foto muldöplikatörlerinde radyasyon sertleşmesinin
ölçülmesi, V.I.Rykalin CERN-LHC b-96-012 (1996), J.Nucl.Mater. 191(1992) 401,
füzyon reaktörlerinde bakır alaşımlarının radyasyona dayanıklılığının
arttırılması I.V. Gorynin et.al. gibi yüzlerce ve yüzlerce makale
yayınlanmıştır. A.Albayrak ve Yetkin et.al. hızlı ve radyasyona dayanıklı
ikinci kalorimetrik çalışmaları arxiv: 1307.8051’de neşretmişlerdir. Bu
yayınlarda görülüyor ki fiziği ölçmek için aletler, aletleri yapmak için de
fizik üretilmektedir.
Değerli talebem
Prof. Dr. Nizamettin Erduran bu sintilasyon dedektörlerinin sıvı kullanan
cinslerinden imal edip onun da fiziğini ölçen bir ilim adamıdır. İstanbul
Sabahattin Zaim Üniversitesi’nde çalışmaktadır. Çalışmakta olduğu gruplardaki
fizikçiler Çin’den, İsveç’ten İtalya’dan, İspanya’dan, Niğde Üniversitesi’nden,
Fransa’dan, Polonya’dan, Almanya’dan, Japonya ve İngiltere’den seçkin ilim
adamlarıdır. Başarılarının devamını diliyorum.
H. Abramowicz
et.al.’in önemli makalesini ilave etmeden geçemeyeceğim. 10 GeV ila 140 GeV
arasında hadron ve elektromanyetik duşların, demir sintilatör
kalorimetrelerinde ölçülmelerine ait çalışma. Nucl.Instr. and Methods 180
(1981) 429. Bildiğiniz gibi 1 GeV, 1 milyar elektron volt demektir.
Cern’de Higgs
parçacığını bulmak için çarpıştırılan protonlar 7 GeV enerjide idi. Sistemin
toplam enerjisi 14 GeV idi. Ankara’daki bizim hızlandırıcıdaki enerji 1 GeV tun
1000’de biri yani 1 MeV’tur. Hızlandırıcı ile çalışan Toryum reaktörlerinde
protonların en az 1 GeV enerjide olması gerekir. Bu protonlar kurşuna
çarptırılır. Çıkan spallasyon nötronları Toryumla çarpıştırılır. Gereken enerji
elde edilmiştir. Sistemde zincir reaksiyonu yoktur. Düğmeye basarsınız sistem
çalışır. Tekrar basarsanız durur. Radyo-aktif atıkları yakıp maliyetleri
aşağıya düşürebilirsiniz.
Doç.Dr.Çetin ERTEK
26.05.2018
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder