ÇEKMECE NÜKLEER ARAŞTIRMA VE EĞİTİM MERKEZİ’NDE DENEYSEL REAKTÖR FİZİĞİ ÇALIŞMALARI III

ÇNAEM’de ve İTÜ Maslak Nükleer Enerji Enstitüsü’nde zamanla tam 850 kişi uzman olarak yetiştirilmiştir. Bu az bir başarı değildir. Fakat Toryum’a hedeflenememek yüzünden, bu az bulunur beyinlerden kimileri, üniversitelere geçmiş, kimileri çeşitli bilgisayar firmalarında iş bulmuş, kimileri Almanya’ya gitmiş, kimileri İngiltere’ye gitmiş, özet olarak maalesef dağılmışlardır. Bu Türkiye’miz için büyük kayıptır.

800^o santigrad derecenin üstünde çalışan reaktörlerde, bilindiği gibi tuzlu sudan tatlı su elde etmek, hidrojen üretmek, kirli suyu arıtmak mümkündür. Elektrik enerjisi üretirken bunları da yapmak mümkündür. Atmosfere CO₂ salmadığı için ve sera etkisi olmadığı için, sürdürülebilir ve temiz olduğu için büyük avantajlara sahiptir. Çekmece’ye Amerika’dan hibe edilen % 1.143 zenginleştirilmiş Uranyum ihtiva eden 69 çubuklu 104 kg ağırlığındaki küçük reaktör içinde ölçülen reaktör parametreleri hesaplarla karşılaştırılacaktı. Biz ölçüleri yaptık bitirdik, onlar hesapları bize göndermediler, sözlerinde durmadılar. Biz de karşılaştırmayı bu yüzden yapamadık. 30-35 sene sonra bizim nükleer mühendisler hesabı yapacak seviyeye geldiler, fakat merak edip hesabı yapmadılar. Aynı şekilde Gazi Üniversitesi de, Malatya Üniversitesi de hesabı yapmadılar.

Bu neyi gösteriyor biliyor musunuz? Biz daha deneyle hesapların beraber yürütülerek yapma refleksinin bizde kazanılmamış olduğunu gösterir. Hesapta birçok kabuller yaptınız, bunların doğru olduğu kanaatine nasıl varabilir siniz? Bizim deneylerimizin sonuçlarını, Çekmece’yi ziyaret eden Nobel fizikçileri E. Wigner ve Glenn T.Seaborg deney sonuçlarımızı çok beğendiler. Projenin yürütücüsü Brookhaven National Laboratuarı’ndan Dr. Herbert Kouts idi. İkinci proje için gelen Amerikalı nükleer ilim adamı Dr. V.Sailor idi. Literatürde bu insan nötronların malzemelere nasıl davrandıklarını ölçen ve ciltlerle raporları yazan ve veri kütüphanesini hazırlayan kişidir. Dr. Herbert Kouts ise, o sıralar İngilizlerle-Fransızların birlikte yürüttükleri nükleer güç santralının menajeri idi. Reaktör fiziğinde dünya çapındaydı ve devamlı ölçülebilir parametrelerle, hesaplanabilir parametreleri bulmak esas uzmanlaşmış alanı idi. Kendisinden çok şey öğrendim. Minnettarım.

Biraz daha sonra, Prof.Dr. Ahmet Yüksel Özemre Kurum Başkanı iken, yakıt elemanı grubu, kimya grubu, mekanik atölyeler, başta uzman Ertok Kuntel 1.5 yıl gibi kısa bir zaman içinde Toryum Yakıt Elemanı yapan pilot-tesisi inşa ettiler ve başarı ile üretime başladılar. Merkez uluslararası düzeyde çalışıyor ve üretiyordu. Gül Göktepe, deneysel reaktör fiziğinden ayrıldı ve halkla münasebetlere geçti. Onda da çok başarılı oldu. Temel Çeltik ticareti seçti. Tanzer Türker geldiği yere, tekrar hesap grubuna geçti. Arif İşyar daha sonra işletme grubuna geçti.

Kurum Başkanı İbrahim Deriner, Merkez Müdürü Sait Akpınar’a dert yandı. “Şu sizin Çekmece’deki çocuklar uzayla falan uğraşacaklarına şu bizim 15 firmadan gönderilmiş direklerin çinko kaplamalarının kalınlıklarını bulsalar ne iyi olur” der. Kendisi Demirel’in çok yakın arkadaşıdır. Sait Bey bana gelir, Reaktörde hemen Tulyum aktive et, bir beta kaynağı yap, bir kolimatör inşa et, GM sayıcıyı 45^o açı ile monte et der. Ben bir-iki günde sistemi tamamladım. Eğer çalışan bir atom reaktörünüz varsa bir beta kaynağına sahip olmanız 10 dakikanızı alır. Böyle bir kaynağı dışardan almaya kalksanız, bu sistemi 2 senede kuramazsınız ve üstelik 15.000 USD ınız da havaya gider. Alfa, beta, gama, nötron ve radyasyon deneyleriniz için çalışan bir atom reaktörüne sahip olmanız kaçınılmazdır. 15 firmanın çinko kalınlıkları bir hafta içinde büyük bir hassasiyetle ölçüldü, sonuçlar bir rapor halinde İbrahim Bey’e ulaştırıldı. Metalurjist Akın Yılmaz kalınlıkları bir de ağırlıklar metodu (çinkoyu asitte eritme) ile ölçtü, onun sonuçları daha kaba idi. Demir direklerin, Türkiye çapında kullanılması halinde, çinko kaplama yüzeyine dikkat edildiği takdirde, 300 milyon US dolarlık bir tasarrufun mümkün olduğunu rapora ilave ettik.

İbrahim Deriner bu kadar hassas, doğru sonuçlar karşısında memnuniyetini gizlememiş ve bizlerin maaşlarına %16 zam yapmıştı. Hey gidi günler hey. Şu anda Çekmece’de 20 yıldır bir tek nötron bile üretilmiyor! Toryum yakıt elemanı yapacak sistemin monte edileceği binaya bütçe yok!

27.05.2017

Doç.Dr.Çetin ERTEK