STANDARDİZASYON

KISIM 6

Bu kısımda standardizasyon üzerinde durulacaktır. REAL-84 egzersizinde rol alanların sonuçları yüzde birkaç farkla bir dağılım göstermiştir. Bu farklar şunlardan gelebilir:

a.       Fiziksel bilginin tatbikatındaki hatalar

b.      Algoritma (modelleme) belirsizlikleri

c.       Bilgisayar hataları

d.      Hakiki yanlışlar

Bilhassa hataların geniş dağılımı (bazen 3 misli farklar) integral parametrelerinin birbirine uymamasından kaynaklanmaktadır. Bu durum, REAL-84 egzersizinin önemini gösterir. Veri ayarlamasında standardizasyona gidilmesinin yolunu açar, radyasyon hasar verilerinin belirsizliklerini tayin eder.

IRDF-85 belirsizlik verileri, UNS 33 bilgisayar programı ile FORTRAN 77’ye ve keza FORTRAN IV’e çevrilmiş IAEA, NDS tarafından iştirakçilerin kullanımına açıktır.

Bilgisayar kodları FITOCO, GROUPIE, LINEAR ve utilite programları standardizasyon için hazırdır.

Zsolnay ve Nolthenius (IO), basit bir reaktör fiziği kodunu, nötron ölçücülere, nötron şiltleme ve kapaklarda azalma faktörlerini, foil ve tel halindeki düzeltme faktörlerini hesap edecek şekilde sunmaktadır. Ç.Ertek (12), nötron aktivasyonunda kapaklardaki etkileri, nötron akısının foilden dolayı azalmasını, self-shielding faktörlerini, 114 referansla birlikte, streaming faktörlerini de hesaba katarak sunmuştur. Maalesef bu faktörler, bir foiller sandöviçi için, olayların kompleks yapısı dolayısıyla çok zor tayin edilirler.

Bir örnek olarak, nötron enerji ayırımı için kullanılan kadmium kaplar, mikroskopik reaktör fizik parametresini 5 yönden etkiler(28). İlk olarak, eğer çıplak foiller kadmium kutudan kafi derecede uzak değillerse, onların aktiviteleri kadmium kutunun akıyı azaltması sebebi ile azalır. İkinci olarak, termal akının azalması, akıyı da azaltır, çünkü termal fisyondan çıkan hızlı nötronların sayısı azalır, bundan dolayı kadmium kaplı foillerde hızlı nötronlardan meydana gelen aktivite azalır. Üçüncü olarak, termik akının azalması, resonans akıya da etki eder. Kadmium kutu yüzünden, resonans akı da, moderatör yer değiştirmesi yüzünden ve kadmiumun yüksek enerjideki resonanslarından ötürü azalır. Dördüncü olarak, kadmiumdan dolayı ortamda resonans saçılması olur ve son olarak, kadmium kutudan dolayı moderatör miktarı değişir.

Ertek (27) tarafından geniş bir çalışma yapılmıştır. Bunda standard metroloji tavsiye edilir, nükleer veriler, spektrum ayar metodları, spektrum unfolding, akı ve fluence tayinleri açıklanmıştır. Belirsizlikler(49), 203 referanslı bir çalışmayla ortaya konmuştur.

Çok saf aktivasyon foilleri Belçika’daki Geel laboratuarlarında yapılmıştır. Bunların kullanılması, hasar parametrelerinin bulunmasında güvenilir nükleer verilerin tesis edilmesidir.

IAEA Spesiyalistlerinin toplantısında, REAL-84 egzersizi masaya yatırılmıştır. (Mayıs 1987, Jackson Hole, Wyoming, USA)

ASTM Standartları, yani E262-E266; E523,526; E-343, E-393, E-481 ve E482 reaksiyon sürati ölçmelerinde; E693 atom başına ferritik çeliklerde yer değiştirme (DPA); E704, E705, E706 (II Master Matriks for Pressure Vessel Surveillance Standards), E706 (IG), Guide E900, E944 ve Metod E646 ve diğerleri çok faydalıdır ve devamlı inkişaf etmektedir.

Korrele edilmiş lineer en küçük kareler metodunun (CLLS) yeni bilgileri içine alması çok faydalıdır.

Bu metod, eski ve yeni ölçülerin büyük kovaryans matrislerinin inversiyonlarının alınmasına gerek duymaz (57).

07.07.2017

Doç.Dr.Çetin ERTEK