EMBALSE’DE İKİ PATLAMA

Sene 1992, Birleşmiş Milletler’de, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nda, Arjantin’in Cordoba civarındaki 630 Mwe’lik EMBALSE reaktörünü teftişe gidiyorum. EMBALSE Kanada’nın CANDU tipi reaktörlerindendir. Problemsiz çalışmaktadır. Arjantin’in Cordoba eyaletinden kiraladığım araba ile EMBALSE Atom Reaktörü’ne doğru yol aldım. 1,5-2 saat mesafededir. Yolda büyük bir askeri konvoya rastladım. İçimden burada istenmeyen birşeyler olmuş dedim. Hakikaten bir gün önce civardaki silah fabrikasında büyük bir patlama olduğunu tespit ettim. Çok değerli Arjantin’li Milli Müfettiş arkadaşlar (Luis ve Marco) teftişe yarın gelemeyeceklerini bana bildirdiler. Çocukları silah fabrikası yakınlarındaki ilkokulda okuyormuş. Yol yorgunluğundan bir günlük tatil bana fena gelmedi. Daha ertesi günü hepimiz vazife başında idik. Bu sefer, o sabah büyük bir patlama gürültüsü de EMBALSE’den gelmişti. Kaldığım mütevazi pansiyonun sahibi bana “EMLBALSE’de ne oluyor?” diye sormaz mı. “Kaza olmamıştır, akşam dönüşü size izah ederim” dedim. Ben de ne olduğunu doğrusu bilmiyordum.

EMBALSE’ye gittiğimde patlamanın bir rutin çalışmadan ileri geldiğini, birikmiş gaz radyoaktif sıkışmanın ani dışarıya (filtrelenmiş sistemden (eksoz) geçirilerek) atılmasından ileri geldiğini öğrendim. EMBALSE’de çalışanlar, onların aileleri, silah fabrikasında çalışanların aileleri, bu iki patlama ile epey sarsıldılar.

EMBALSE Reaktöründe çalışanların ailelerini de hesaba katarak EMBALSE atom-kasabasını göz önüne getirebiliriz. Yakında güzel bir gölü vardır. LAS BRASAS et lokantası muhteşemdir. Akşamları beni açlıktan kurtaran, çok lezzetli etleri olan bir grill lokantasıdır. Servis mükemmeldir. Yiyeceğiniz eti mangalla yanınıza getiriverirler. Ben “Sopa de Verdura” ile başlardım. (Sebze çorbası) Sonra gelsin, “Kasador de Tira” ızgara nefis et. Çok ender olarak bir patlıcan ezmesi yemeği bulurdum, o da nefisti. Embalse’de manav diye birşey pek bulamazsınız. Nedendir bilinmez, Las Brasas et lokantasında arada sırada pirzola (çimuçiri) da yerdim. Arkasından TV’de gelsin nefis Arjantin ve Latin Amerika futbol ziyafetleri (Copa Latin-Amerika).

Arjantin’e teftişe gitmeden önce bana İspanyolca kursunu şart koştular. Haftanın belli saatlerinde üç ayrı kurs gördüm. Talebe arkadaşlarım (her milletten) bizde olduğu gibi yaşlı talebelere yardım etmiyordu. Hocamız Edward her an ortaya birşey atar ve masa etrafında sıra ile herkese tek tek sorular sorardı, ateş gibi ve çok iyi bir hocaydı. Birgün Edward derse gelmemişti. Sorduk, soruşturduk. Sen birgün, güvenlik polislerinin birinden tabancasını al ve kendini vur. Niçinini bilmiyoruz, değerli hocamızı kaybetmiştik, 14 Latin Amerikan lehçesinin hepsini bilirdi.

Arjantin’in Buenos Aires şehrinde gittiğim Cumartesi, Pazar konserleri anlatılmayacak derecede güzeldi. Hiçbir konserde ara vermek yoktu. Müziğin akışını kesmiyorlardı, müzikle birlikte tiyatro içinde gönüllü dans edenler çoktu. Arada sırada Brezilya’dan meşhur gruplar gelirdi. Et lokantalarının vitrinleri olağanüstü bir dekora sahiptir. Ortada bir şömine (360⁰ lik), her tarafta ateşi çok uzaktan gören nefis kemikli etler çok yavaş pişiyor. Yanlız kulağımıza şöyle şeyler geliyor. Sebzesiz çok bol et yemek, insanda “endişe” yaratıyormuş. İngilizler Arjantin’de büyük geniş araziler alıyorlarmış, ekip biçiyorlarmış, hadi hayırlısı. Cumartesi Pazar günleri Buenos Aires’in Boca sanat bölgesinde çok güzel müzik, dans festivalleri yapılır, meydanlarda güzel hanımlar size Arjantin dansını öğretir, ama çok zordur.

Arjantin ikinci bir EMBALSE reaktörünü kurmaya çok yakın. Bizim Ergimiş Toryum reaktöründe EKSOZ amalyesine gerek yoktur.

Doç.Dr.Çetin ERTEK

 06.10.2018